مقدمه:

از آنجایی که فروشگاه مرکز طلای آبشده کرمان در کاروانسرای گلشن واقع در بازار بزرگ کرمان قرار دارد، در این نوشته با تاریخچه ای مختصر از بازار بزرگ کرمان، مجموعه گنجعلیخان و کاروانسرای گلشن آشنا می شویم.

تاریخچه کاروانسرای گلشن:

کاروانسرای گلشن یکی از بناهای تاریخی بازار بزرگ کرمان است که قدمت آن به دوره قاجار باز می ‌گردد، اگرچه ساخت اولیه آن در قرن یازدهم هجری قمری (دوره صفویه) و با استفاده از درآمد موقوفه "گنجعلی‌ خان"، حاکم وقت کرمان انجام شده است. این کاروانسرا به همت "عبدالباقی"، تاجر کاشانی ساخته شد و بخشی از مجموعه بزرگ بازار کرمان محسوب می ‌شود. موقعیت کاروانسرای گلشن در حدفاصل بازار اختیاری و بازار کفاش‌ها، و در غرب مدرسه گنجعلی‌ خان قرار دارد. این بنا در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۸۶۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای گلشن در ابتدا به ‌عنوان محلی برای استراحت کاروانیان و تجار در مسیرهای تجاری، به‌ویژه در ارتباط با جاده ابریشم و تجارت ادویه مورد استفاده قرار می ‌گرفت. بازار کرمان به دلیل قرار گرفتن بر سر راه‌ های تجاری مهم، از دیرباز مرکز تبادل کالاهایی چون پارچه، ظروف مسی، ادویه و صنایع دستی بوده و کاروانسراهایی مانند گلشن نقش مهمی در پشتیبانی از این فعالیت‌ ها داشته اند.

معماری کاروانسرای گلشن:

کاروانسرای گلشن ساختاری دو طبقه دارد که با معماری سنتی ایرانی طراحی شده است. در طبقه همکف آن، ۵۰ حجره و در طبقه اول ۳۷ حجره قرار دارد. این حجره‌ ها برای اقامت مسافران، انبار کالا و فعالیت‌های تجاری استفاده می ‌شدند. بنای کاروانسرا از مصالح رایج آن زمان یعنی آجر و خشت ساخته شده و دارای حیاطی مرکزی است که به سبک معماری درون ‌گرای ایرانی طراحی شده است. این حیاط مرکزی به تهویه طبیعی و نورگیری فضاها کمک می ‌کند.

معماری کاروانسرای گلشن ساده اما کاربردی است و تزئینات پیچیده‌ ای در آن دیده نمی‌شود که این امر نشان‌ دهنده کاربری تجاری و اقامتی آن است. با این حال، قرارگیری آن در بافت بازار بزرگ کرمان و ارتباط با سایر بخش ‌های بازار، مانند بازار اختیاری و گنجعلی‌خان، به آن اهمیت ویژه‌ای می‌بخشد.

فعالیت طلا فروشان در بازار کرمان:

فعالیت طلا فروشان در بازار بزرگ کرمان به ‌صورت تدریجی و در طول زمان گسترش یافته است. بازار کرمان از سده هشتم هجری قمری به‌ عنوان یکی از طولانی ‌ترین راسته ‌های بازار در ایران شکل گرفت و در دوره‌های مختلف از جمله صفویه و قاجار توسعه یافت. در ابتدا، این بازار بیشتر محل تجارت کالاهای اساسی، پارچه، ادویه و صنایع دستی بود، اما با افزایش ثروت و اهمیت اقتصادی منطقه، صنف زرگرها و طلا فروشان نیز به‌ تدریج در آن مستقر شدند.

در دوره قاجار (قرن ۱۳ هجری قمری)، با رشد شهرنشینی و افزایش تقاضا برای زیورآلات و اشیای قیمتی، بخشی از بازار به فعالیت طلا فروشان اختصاص یافت. بازار زرگری یا قیصریه ابراهیم‌خان، که در نزدیکی مجموعه گنجعلی‌ خان قرار دارد، یکی از بخش‌های مهم بازار بزرگ کرمان است که به طلا فروشی معروف شد. این بخش با گچ‌ بری‌ های زیبا و معماری باشکوه، از ارزشمند ترین قسمت ‌های بازار محسوب می ‌شود و نشان ‌دهنده اهمیت اقتصادی و فرهنگی طلا فروشی در این منطقه است.

علت اصلی حضور طلا فروشان در بازار کرمان را می ‌توان در موقعیت استراتژیک کرمان و رونق تجارت آن جستجو کرد. این شهر به دلیل نزدیکی به مسیرهای تجاری و ارتباط با مناطقی مثل هند و چین، محلی برای مبادله کالاهای لوکس، از جمله طلا و جواهرات شد. همچنین، ثبات نسبی در دوره‌هایی از تاریخ مانند زمان گنجعلی ‌خان در عصر صفویه، به رشد اقتصادی و در نتیجه افزایش فعالیت ‌های مرتبط با طلا و زیورآلات کمک کرد.

امروزه نیز طلافروشان در بخش‌هایی از بازار بزرگ کرمان، به ‌ویژه در نزدیکی کاروانسرای گلشن و مجموعه گنجعلی ‌خان فعال هستند و این بازار همچنان یکی از مراکز مهم خرید و فروش طلا در منطقه به شمار می‌رود.